کتاب راه باریک آزادی اثر دیگری از نویسندگان کتاب برجسته چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون است. این کتاب تلاش دیگری از این دو نویسنده برای بررسی این مسئله است که چرا حرکت‌های آزادی خوهانه و انقلاب‌ها در بعضی (تقریبا بسیاری) به جای آزادی به هرج‌ومرج و آشوب بیشتر منجر می‌شوند.

معرفی کتاب راه باریک آزادی

تقریبا در همان دورانی که فوکویاما از پایان تاریخ و سرنوشت محتوم همه کشورها به لیبرال دموکراسی می‌گفت  رابرت کاپلان در مقالۀ خود با عنوان «هرج‌ومرجی که در راه است»  به ترسیم تصویری اساساً متفاوت از آینده دست زد. بهار عربی شاید نمونه آشکاری از این دو دیدگاه باشد. حرکت‌های مردمی در مصر و تونس به سقوط دیکتاتوری‌ها انجامید، اما در سوریه و لیبی منجر به یک هرج‌ومرج اساسی و جنگ داخلی شد. به قول خودشان مردم سوریه و لیبی می‌پنداشتند موهبتی به دست خواهند آورد، اما آنچه نصیب‌شان شد همۀ بدی‌های دنیا بود. ابوفراس یکی از اعضای ارتش آزاد سوریه می‌گوید: مدت‌هاست نشنیده‌ام کسی به علت طبیعی بمیرد. در آغاز، یک یا دو نفر کشته می‌شدند. سپس تعداد به بیست رسید. سپس پنجاه. آنگاه همین هم وضعیتی عادی شد.

مردمان مصر و تونس نیز به سرنوشت مشابهی گرفتار شدند. دولت اسلام‌گرای مرسی در یک کودتای نظامی کنار زده شد و با تغییر قانون اساسی دوباره ریاست جمهوری به سمتی مادام‌العمر تبدیل گشت. در تونس نیز در رفراندومی که کمتر از ۳۰% مردم در آن مشارکت داشتند، دوباره ریاست جمهوری مادام‌العمر احیا گردید.

اگر با انقلاب که شدیدترین تحولات را ممکن می‌سازد نمی‌توان قدرت را کنترل کرد پس چه باید کرد؟ شاید با نظارت و موازنه مانند آنچه که در قانون اساسی آمریکا در نظر گرفته شده است.جیمز مدیسون، از پدران بنیانگذار نظام حکومتی آمریکا می‌گوید جاه‌طلبی را باید با جاه‌طلبی خنثی کرد. اما اینجاست که این سوال به ذهن خطور می‌کند که چگونه این نظارت و موازنه در دیگر کشورهای جهان سوم جواب نداده است. قزاقستان به عنوان یک نمونه قانون اساسی به مراتب بروزتری دارد که در آن ارکان مختلف بر فعالیت یکدیگر نظارت دارند، اما این کشور پس از فروپاشی شوروی همچنان در اختیار الیگارش‌های وابسته به روسیه است.

در اینجا نویسندگان به افسانه‌‌ها رجوع می‌کنند. افسانه گیلگمش پادشاه اوروک که شهری زیبا و حاصلخیز در کرانه دجله بود. اما گیلگمش با تبختر و غرور حکومت می‌کرد.

شهر ملک او است. او با فخرفروشی می خرامد، با ناز و تکبر سرش را بالا می گیرد و مانند گاوی وحشی شهروندان را پایمال می کند. او شاه است و هر آن ستم که خواهد می کند. پسر را از پدر می گیرد و فرو می کوبد، دختر را از مادر می ستاند و از وی کام می جوید ….. هیچ کس را یارای مخالفت با او نیست.

خدایان انکیدو را که در شجاعت و قدرت همچون گیلگمش بود آفریدند تا قدرت او را خنثی کنند، اما چندی بعد انکیدو و گیلگمش با یکدیگر صلح کردند. پس در نتیجه نظارت‌ها و موازنه‌هایی که با چتر از آسمان فرو انداخته می‌شوند معمولا درست کار نمی‌کنند، کما اینکه در اوروک هم کار نکردند.

سپس نویسندگان به یک مثال عینی می‌پردازند.  در سال ۲۰۱۵ شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، معاون رئیس جمهور و نخست وزیر امارات متحدۀ عربی و حاکم دوبی، یک شورای توازن جنسیتی تشکیل داد. این شورا هر ساله برای «بهترین نهاد دولتی که از توازن جنسیتی پشتیبانی کند»، «بهترین مقام دولت فدرال که به حمایت از توازن جنسیتی بپردازد»، «بهترین ابتکار توازن جنسیتی » و امثال آن جوایزی اختصاص می‌دهد. جوایز سال ۲۰۱۸ ، که توسط شخص شیخ مکتوم تقدیم شد، همگی یک ویژگی مشترک داشتند- تمامی‌شان به مردان رسیدند! مشکلِ راه‌حل امارات متحدۀ عربی این بود که شیخ مکتوم آن را مهندسی و بدون مشارکت خود جامعه بر جامعه اعمال می‌کرد.

پس اگر اعمال تغییرات از بالا به صورت یه لطف چاره‌کار نیست چه باید کرد؟ به نظر نویسندگان برای ظهور و شکوفایی آزادی، هم حکومت و هم جامعه باید قوی باشند. توازن میان این دو محصول نه یک لحظه انقلابی بلکه میوه مبارزه‌ای دائمی و هر روزه است. به عبارت دیگر در نظر نویسندگان نیل به آزادی نه یک اتفاق مانند انقلاب بلکه یک فرایند است.

نظرات درباره کتاب راه باریک آزادی

جین تیرول، برنده جایزه نوبل اقتصاد ۲۰۱۴ درباره این کتاب می‌گوید:

اثری دیگر از نویسندگان کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، حاوی تصویری بزرگ از چارچوبی که توضیح می‌دهد آزادی چرا در برخی حکومت‌ها شکوفا می‌شود و در بعضی دیگر به اقتدارگرایی یا آشوب سقوط می‌کند – کتابی در مورد نحوه تداوم بخشیدن به حیات پویای آزادی به رغم تهدیدات جدید.

آزادی آسان به دست نمی آید. بسیاری از ملت‌ها از ناکارآمدی دولت‌هایشان رنج می‌برند و در قفس هنجارها و سنن گرفتارند. دیگران محکوم به لویاتان مستبدند. دارون عجم اوغلو و جیمز رابینسون در این تصویرسازی بسیار اصیل و سیراب‌کننده به سیاحت از میان تمدن‌ها در طول اعصار و امصار می‌پردازند. دستاوردی چشمگیر که تنها از پس آنها برمی‌آید و به نظر می‌رسد قرار است کارنامه درخشان کتاب چرا ملت‌ها شکست می‌خورند را تکرار کند.